.png){kind=logo}
Khi nhắc đến mô hình Ponzi thì người ta sẽ nghĩ ngay đến hai chữ lừa đảo. Không chỉ riêng ở tại Việt Nam mà các nước trên thế giới cũng đều có cách hiểu về mô hình Ponzi này là lừa đảo. Vậy mô hình Ponzi là gì? Tại sao mô hình này lại được coi là lừa đảo? Lịch sử ra đời và ai là người tạo ra mô hình đầy tai tiếng này? Mời quý bạn đọc dành chút thời gian để tìm hiểu chi tiết mô hình này nhé !
Mô hình Ponzi là gì?
Mô hình Ponzi là gì?
Mô hình Ponzi được biết đến là một mô hình để huy động nguồn tiền từ người này để trả lợi nhuận cho người khác. Những người đi vay sẽ vẽ ra một kế hoạch đầu tư lý tưởng và cam kết sẽ trả một mức lãi suất cao chót vót. Người cho vay sẽ bơm tiền vào hệ thống này với mong muốn kiếm được nhiều lợi nhuận hơn nữa. Để kiếm được nhiều hơn thì bản thân những người cho vay cũng cần phải giới thiệu thêm người mới tham gia vào mạng lưới này.
Khi mô hình Ponzi được mở rộng và không thể tiếp tục kêu gọi những người mới vào mạng lưới thêm nữa, điều này đồng nghĩa rằng không còn nguồn tiền mới bơm vào hệ thống để trả lại cho người đầu tư đi trước được nữa thì mô hình Ponzi này sẽ sụp đổ.
Lịch sử ra đời của mô hình tháp Ponzi
Ông Charles Ponzi
Cái tên Ponzi cũng được lấy từ chính tên của người đàn ông đã áp dụng mô hình này lần đầu tiên. Cú lừa thế kỷ này mang tên Ponzi này đã lừa số tiền lên đến 15.000.000 USD của các nhà đầu tư và khiến cho 06 ngân hàng rơi vào phá sản.
Charles Ponzi sinh ngày 03/03/1882 ở Lugo, Italia. Thời niên thiếu, ông Ponzi đã từng làm công nhân bưu điện ở địa phương, nhưng sau đó đã bỏ ngang công việc này và nhập học vào trường đại học Roma La Sapienza. Bạn bè của ông cho rằng học tại ngôi trường này giống như một kỳ nghỉ mát 04 năm. Nên phần lớn thời gian ông đều ăn chơi, tiệc tùng cùng bạn bè tại các quán bar, cà phê và opera.
Vốn dĩ kinh tế gia đình ông không có gì đặc biệt, thậm chí còn thuộc tầng lớp nghèo của xã hội nên vì không có tiền đóng học phí nên ông quyết định bỏ học giữa chừng.
Năm 1903 được cha động viên nên ông quyết định lên con tàu S.S Vancouver để đến nước Mỹ. Vì cha ông nói với Charles Ponzi rằng ở nước Mỹ ngay các vỉa hè cũng đều được dát vàng khiến ông tin vào giấc mơ Mỹ là có thật.
Đặt chân đến đây, trong túi của chỉ vỏn vẹn 2,5 USD để bắt đầu cuộc sống mới. Ông xin việc và làm đủ thứ nghề nghiệp từ rửa bát thuê đến bồi bàn để kiếm sống.
Đến năm 1907 ông bị nhà hàng cho đuổi việc vì thường xuyên cố tình thối tiền thiếu cho khách hòng bỏ túi riêng. Thậm chí ông Ponzi còn sinh tật ăn cắp vặt ngay tại nhà hàng đang làm việc.
Sau khi bị đuổi việc ông tìm đến Montreal - Canada xin việc tại Banco Zorossi, một ngân hàng mới khai trương của ông chủ tên Luigi Zorossi. Do ngân hàng này chủ yếu phục vụ tín dụng cho cộng đồng Ý mới nhập cư tại đây. Với lợi thế về tiếng Italia nên Charles Ponzi được nhận vào làm.
Làm việc được một thời gian thì nhận ra rằng ngân hàng này phát triển nhanh chóng là do họ trả lãi suất huy động vốn lên đến 6%, cao gấp 03 lần so với các ngân hàng khác. Còn các khách hàng khi đi vay chỉ đầu tư vào bất động sản, các khoản vay đến hạn không có khả năng đáo hạn nên chắc chắn ngân hàng này sẽ bị vỡ nợ.
Đúng như dự đoán, chỉ một thời gian không lâu sau đó, ngân hàng này tuyên bố phá sản và ông chủ ở đây tên Luigi Zorossi cũng phải bỏ trốn sang Mexico. Sau đó, ông Ponzi lại tìm cách quay trở lại Mỹ để tiếp tục giấc mơ Mỹ.
Trước khi đến Mỹ thì trong một lần lang thang tìm cách quay lại văn phòng làm việc của ngân hàng, ông vô tình nhặt được quyển séc trắng của ông chủ Luigi Zorossi. Ông đã giả mạo chữ ký của ông chủ cũ và ghi vào đó số tiền 423,58 USD để thanh toán mua hàng hóa. Cảnh sát tại Montreal đã nhanh chóng phát hiện và bắt giam ông 03 năm tù tại Canada.
Năm 1911, sau khi ra tù ông Ponzi quyết tâm quay lại nước Mỹ, bằng cách tham gia cuộc nhập cư trái phép. Chính vì đó mà ông được vào nước Mỹ nhưng bị bắt giam 02 năm vì tội danh trên. Trong nhà tù ông làm phiên dịch tiếng Ý cho một cây quả ở tủ để đọc và phiên dịch các lá thư tiếng Ý được gửi vào.
Hết hạn tù và ông Charles Ponzi được trả tự do để quay trở lại cuộc sống như thường ngày, ông đã xin vào làm việc tại một công ty bưu chính viễn thông và nhận thấy một cơ hội kinh doanh táo bạo vào năm 1919.
Nhận thấy giá tem mang tên IRC - một loại tem bắt buộc phải có để dán lên phong thư nếu bạn muốn gửi và nhận thư tại Mỹ đang có giá cao gấp 06 lần ra tem IRC tại các quốc gia khác. Ông đã trực tiếp liên hệ với các đại lý thu mua IRC tại các quốc gia khác như Tây Ban Nha và nhập trái phép số lượng lớn tem này vào nước Mỹ để bán.
Cơ hội kinh doanh đến nhưng với lòng tham quá lớn, ông đã đi kêu gọi huy động vốn để có thể kinh doanh thêm và thành lập nên công ty với kế hoạch kinh doanh mà ông và những nhà đầu tư cho rằng đó là kế hoạch tuyệt vời. Nguồn tiền liên tục được đổ về công ty nhưng thay vì lấy số tiền đó đi mua tem IRC mà ông lại lấy số tiền của người sau để trả cho người trước.
Nhận được lãi, các nhà đầu tư lại tiếp tục đổ tiền vào công ty của ông. Con số lúc đó lên đến 15.000.000 USD. Đến năm 1920 nhiều chuyên gia bắt đầu tìm hiểu cách thức hoạt động của công ty ông và nhận thấy nhiều điều bất ổn.
Ngày 13/08/1920, ông Ponzi vừa bị bắt với cáo buộc đã phạm phải 86 tội danh về lừa đảo. Mô hình Ponzi cùng tên của ông chính thức bị sụp đổ từ đây.
Mô hình Ponzi hoạt động của như thế nào?
Mô hình đa cấp Ponzi
Để mô hình Ponzi được hoạt động trơn tru hơn và có thể kêu gọi được số tiền lớn đòi hỏi phải có sự tham gia cùng lúc của ba đối tượng chính sau:
Schemer - Những kẻ chủ mưu cho kế hoạch Ponzi
Schemer Ponzi đây là những kẻ đứng đầu, chủ mưu lập nên các kế hoạch về Ponzi để lừa đảo các nhà đầu tư. Những người này thường xây dựng một hình ảnh của một doanh nghiệp thành đạt và có một background bịa đặt cực khủng. Đặc biệt là có tài ăn nói và một cái đầu cực kỳ thông minh.
Schemer Ponzi có thể lập nên một kế hoạch kinh doanh chi tiết và hợp lý đến mức người khác khi nhìn vào kế hoạch đều muốn tham gia ngay.
Investor - Những nhà đầu tư
Investor là những nhà đầu tư có nguồn vốn lớn và thứ họ quan tâm chính là lợi nhuận. Chấp nhận đi trước, chấp nhận rủi ro để đầu tư vào mô hình kinh doanh mới táo bạo. Là những người đầu tiên bơm dòng vốn vào hệ thống để bắt đầu hoạt động, bắt đầu thu hút những nhà đầu tư khắp nơi khác tham gia vào hệ thống này.
Ponzi Introducing Investor - Là những người giới thiệu
Introducing Investor là người bỏ tiền vào rất nhiều mạng lưới, nhưng lại rất tích cực đi giới thiệu những người khác tham gia để có được hoa hồng. Những người giới thiệu chính là lực lượng rất đông đảo, luôn làm việc hết mình và hăng say không quan tâm đến hậu quả.
Những introducing Investor là lực lượng nòng cốt để mô hình Ponzi trở nên lớn mạnh và ngày càng phình to. Đối tượng này chỉ có một kim chỉ nam duy nhất là cứ giới thiệu vào sẽ có tiền.
So sánh mô hình Ponzi với những loại mô hình khác
So sánh mô hình Ponzi với bán hàng đa cấp
- Về hàng hóa
Mô hình Ponzi thường không có vật chất hay với chất lượng sản phẩm rất thấp
Đa cấp chân chính thì có sản phẩm thật, phải là sản phẩm hữu hình, đa số là thực phẩm chức năng
- Về giá bán
Mô hình Ponzi có giá bán rất cao so với giá trị thật của sản phẩm
Còn đa cấp chân chính thì giá bán tương xứng với giá trị sản phẩm
- Lợi nhuận thu về
Mô hình Ponzi thì từ người sau trả cho người trước
Còn đa cấp chân chính thì lợi nhuận từ kinh doanh sản phẩm thực tế
- Phí tham gia
Đối với mô hình Ponzi bắt buộc phải mua gói sản phẩm mới được tham gia
Cần đa cấp chân chính không có phí tham gia hoặc phí tham gia cũng rất thấp
- Về pháp luật
Mô hình Ponzi không được pháp luật công nhận
Còn đa cấp chân chính có hành lang pháp lý quản lý rõ ràng
So sánh Ponzi với mô hình kim tự tháp
Mô hình kim tự tháp hay có tên gọi khác là mô hình đa cấp biến tướng tại thị trường Việt Nam, khi lợi dụng việc các quốc gia cho phép hoạt động mô hình đa cấp nên họ cố tình làm biến tướng một chút. Để tìm hiểu kỹ hơn về hành lang pháp lý của Việt Nam quy định về bán hàng đa cấp thì các bạn có thể đọc thêm tại Nghị định số 40/2018/NĐ ban hành ngày 12/03/2018.
Nếu so sánh mô hình Ponzi với mô hình kim tự tháp (hay còn gọi là đa cấp biến tướng) thì không có gì khác nhau. Cũng bắt đầu từ sản phẩm không chất lượng, người tham gia mạng lưới phải bỏ vào một số tiền lớn, lãi suất nhận được là từ người sau trả cho người trước.
So sánh mô hình Ponzi với các dự án ICO tiền ảo
Mô hình tháp Ponzi
Tiền điện tử nổi lên bắt đầu từ 2015 và liên tiếp xảy ra nhiều vụ lừa đảo tiền ảo hoạt động theo hình thức mô hình Ponzi. Tuy nhiên chúng tôi muốn làm rõ hơn về các dự án ICO tiền ảo của năm 2017 và các dự án ICO 2020 trở về sau.
ICO của năm 2017 phần lớn là các cá nhân vẽ ra một kế hoạch kinh doanh lý tưởng và siêu hời, lại còn có phần mộng mơ về việc thay đổi cách mà thế giới vận hành. Các dự án kinh doanh này chỉ còn nằm trên trang giấy trắng, bắt đầu kêu gọi các nhà đầu tư xuất tiền vào hệ thống để họ triển khai dự án. Một phần vốn được dùng để khởi động dự án và một phần vốn được sử dụng để trả lãi cho mạng lưới. Hầu hết 98% dự án thời điểm đó đều thất bại do không đủ năng lực và dòng tiền để triển khai.
Dự án ICO của năm 2020 trở về sau đã thay đổi rất nhiều về cách kêu để gọi vốn. Chủ của các dự án bắt đầu thực tế hơn và lập nên các dự án có phần thực tiễn, dễ thực thi hơn và cũng có kêu gọi nguồn vốn từ cộng đồng nhưng thay vì cam kết trả lãi thì họ cam kết về việc dự án đó sẽ thành công. Các nhà đầu tư sẽ được gia tăng tài sản từ các Token mà họ mua. Không cam kết trả lãi như những năm 2017 nữa.
Tuy nhiên, hiện nay chúng ta vẫn thấy có một vài dự án kêu gọi vốn ICO như thời 2017. Những dự án ICO thường đứng trước giữa ranh giới mô hình đột phá và lừa đảo. Nếu thành công thì gọi là đột phá, nếu thất bại thì gọi là lừa đảo. Những nhà đầu tư nếu muốn đầu tư ICO hãy cố gắng tham gia vào các mô hình ICO của năm 2020 trở về sau.
Cách nhận biết về mô hình lừa đảo Ponzi
Cam kết lợi nhuận khủng
Những mô hình kinh doanh cam kết mức lợi nhuận lên đến vài % một năm thì hết 99% là các dự án lừa đảo. Kể cả là quỹ đầu tư số một thế giới cũng không dám đứng ra cam kết mức lợi nhuận trên 50% một năm huống gì là các dự án nhỏ bé.
Các mô hình Ponzi thường đưa ra mức lợi nhuận cực khủng nhằm làm mờ mắt các nhà đầu tư. Hãy cố gắng thật bình tĩnh và phân tích dòng tiền của dự án xem tiền đâu để mà trả cho bạn. Có như thế các bạn sẽ thấy rõ ngọn ngành của một dự án.
Không có hàng hóa lưu thông
Phần lớn các dự án của mô hình Ponzi đều không có sản phẩm lưu thông hoặc nếu có cũng chỉ là sản phẩm tượng trưng. Chất lượng rất thấp nhưng lại được phóng đại công dụng của sản phẩm lên.
Bất kỳ một mô hình kinh doanh nào cũng sẽ phải bắt đầu từ các loại sản phẩm hoặc dịch vụ nào đó. Sản phẩm hoặc dịch vụ đó tốt thì mô hình kinh doanh mới có khả năng để đi sâu vào thị trường và tiếp cận các khách hàng mới.
Giá của sản phẩm bị đội lên cao không giới hạn
Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất để xem đây có phải là mô hình bán hàng đa cấp biến tướng không. Bán hàng đa cấp chính thống theo quy định thì giá sản phẩm chỉ có hai mức giá là giá tiêu dùng không tham gia mạng lưới và giá nhà phân phối những người bán hàng đa cấp.
Nếu bạn tìm hiểu mà càng về tần sâu thì giá lại càng tăng thì chứng tỏ ở đây đích thị là mô hình kim tự tháp, hoạt động của Ponzi nhằm lừa đảo người tiêu dùng.
Cố gắng làm rắc rối mô hình kinh doanh của bản thân mình
Các tầng lớp lãnh đạo thường cố gắng làm cho người tham gia không thể hiểu nổi mô hình kinh doanh của họ hoặc rõ ràng nhất là cố gắng giấu đi những thông tin về doanh nghiệp, về tính pháp lý của dự án.
Bất kể các dự án ICO tiền ảo nào khi mang tính phi tập trung thì những người đứng đầu dự án cũng đều công khai. Không có quyền ẩn danh để làm dự án. Kinh nghiệm của chúng tôi trong vấn đề này là cái gì mà chưa rõ ràng thì không nên đầu tư.
Bắt buộc phải mua hàng của dự án mới được tham gia
Đây là dấu hiệu rõ ràng và dễ nhận biết nhất khi tham gia thị trường này. Nếu bạn của bạn rủ thêm người tham gia và bắt đầu đầu tư một gói tài chính 1000 USD hoặc một con số khác mới bắt đầu tham gia được thì hãy cẩn thận. Khả năng bọn họ đang lấy tiền của người sau để trả cho người trước.
Lưu ý, dù bạn thân tình đến mấy cũng phải thật tỉnh táo, trong việc đầu tư tiền không có chuyện tham gia vì nể nang.
Ăn theo tên của những mô hình truyền thống
Dạo gần đây có rất nhiều sàn BO trá hình liên tục được ra mắt, lâu rồi lại đổi tên thoát xác thành một tên mới. Bọn họ thường lợi dụng mô hình BO quyền chọn nhị phân để quảng cáo cho mô hình tài xỉu xanh đỏ của mình. Các mô hình này thường có Sever và tên miền thường được đặt ở nước ngoài.
Việc rút tiền ra khỏi tổ chức rất khó
Thường để rút tiền đầu tư về thì bạn phải quy đổi sang một đồng tiền điện tử vô danh mà chính chủ sàn là người tạo ra đồng tiền đó. Vì thế để có thể thanh toán được đồng tiền của bạn cần phải có người khác tham gia mua lại.
Vấn đề đặt ra nếu không có ai mua đằng sau thì giá trị của đồng coin đó cũng trở nên vô giá trị, mặc dù nó đang nằm trong tài khoản của bạn.
Các vụ lừa đảo mô hình Ponzi chấn động tại Việt Nam và thế giới
Mô hình kim tự tháp Ponzi
Bitconnect
Bitconnect được ra mắt vào tháng 11/2016, được quảng bá là nền tảng cho vay Lending áp dụng công nghệ Blockchain. Sau một năm thì Bitcoinnect được coi là dự án ICO thành công bậc nhất lúc bấy giờ khi làm gia tăng tài sản lên đến 300.000 lần cho các nhà đầu tư. Ban đầu giá chỉ có 0,12 USD nhưng sau lên đỉnh điểm lên 400USD/coin. Mô hình này cam kết trả lãi lên đến 1% một ngày.
Đến 17/1/2018, Bitcoinnect tuyên bố ngừng hoạt động thì người ta mới vỡ lẽ ra rằng chẳng có công nghệ Blockchain nào đứng đằng sau nó cả. Không có số liệu chính thức. Mô hình này đã lừa đảo rất nhiều tiền với ước tính con số lên tới 3 tỷ USD.
Hextracoin
Hextracoin cũng ăn theo mô hình cho vay công nghệ Blockchain giống như Bitcoinnect. Hextracoin cũng hoạt động theo mô hình Ponzi, cam kết trả lãi lên đến 48% một tháng, một con số rất hời tại thời điểm đó mà các nhà đầu tư tiền ảo tin vào.
Thời điểm khi Bitcoinnect sụp đổ cũng là thời điểm khiến cho Hextracoin tuyên bố ngừng hoạt động. Ước tính số tiền lừa đảo lên tới hơn 1 tỷ USD.
IFan
Quay lại thời điểm tháng 4/2018, dư luận Việt Nam dậy sóng khi các nhà đầu tư lần lượt kéo đến trụ sở công ty và tố cáo công ty Modern Tech này lừa đảo 15.000 tỷ đồng của nhà đầu tư.
Cũng mánh cũ là cam kết trả lãi với mức lợi nhuận khủng, các nhà đầu tư số tiền vào và mong nhận được mức lợi nhuận cao. Đến thời điểm hiện tại thì sự việc vẫn chưa bị đưa ra ánh sáng do mô hình IFan hoạt động cực kỳ tinh vi và phần lớn là giao dịch tiền ảo. Nên 15.000 tỷ đồng của các nhà đầu tư xem như biến mất và không có khả năng thu hồi lại được.
Liên Kết Việt
Vụ lừa đảo của Công ty Liên Kết Việt trong vòng hai năm từ 2014 đến 2015 nhưng đã lừa đảo hơn 68.000 người tham gia, số tiền lừa đảo lên tới hơn 1000 tỷ đồng.
Ông Lê Xuân Giang - Chủ tịch của Liên Kết Việt đã cố tình đặt tên cho công ty là BQP để gây nhầm lẫn với mối liên hệ giữa Liên Kết Việt và Bộ Quốc Phòng.
Đến cuối năm 2020, vụ án này mới được đưa ra xét xử và tuyên án chung thân với ông Lê Xuân Giang tội danh lừa đảo, chiếm đoạt tiền của người khác thông qua hoạt động của mô hình Ponzi.
Kết luận
Nhận diện được kẻ gian là một chuyện, nhưng khi trước hết thì bản thân chúng ta cần phải đề cao cảnh giác trước các hình thức lừa đảo này. Đừng để bản thân bị lừa bởi lòng tham của chính mình và luôn nhớ rằng những hứa hẹn nghe quá hay và hấp dẫn tưởng như là thật thì thường không phải sự thật.
Các hình thức đầu tư truyền thống với sự trợ giúp của công nghệ, đang ngày càng trở nên tiện lợi hơn và dễ dàng hơn bao giờ hết. Tất nhiên là không có con đường nào trải đầy hoa hồng, nhưng các bạn sẽ lựa chọn phương án nào: Kiếm tiền khó khăn hay mất tiền dễ dàng, nếu các bạn đã lựa chọn cố gắng để đạt được một thành quả trong tương lai thì hay thật sáng suốt. Trên đây là các thông tin về mô hình Ponzi mà chuyên mục kiến thức FTV cung cấp, hy vọng giúp các bạn hiểu rõ hơn và hãy đề phòng mô hình này nhé !
FTV - Đơn vị chuyên cung cấp và giải đáp các kiến thức về đầu tư chứng khoán, hàng hoá phái sinh uy tín tại Việt Nam
Khi tham gia vào đầu tư chứng khoán, nếu các bạn vẫn chưa có nhiều kiến thức cũng như thiếu kinh nghiệm và không có ai hỗ trợ khi mới bắt đầu với thị trường chứng khoán. Các bạn có thể liên hệ trực tiếp với Công ty Cổ phần Đầu tư và Công nghệ FTV (gọi tắt là FTV) để được hỗ trợ tư vấn kiến thức và hướng dẫn cách đầu tư hiệu quả nhất từ các chuyên gia giàu kinh nghiệm.
Vui lòng truy cập nhanh vào trang web của FTV là ftv.com.vn hoặc gọi điện thoại đến số Hotline 0983 668 883 để được hỗ trợ 24/7 các kiến thức về mô hình Ponzi nhé!
Xem thêm:
